Ostrowce - miasto, którego właściwie już nie ma

W kwietniu minionego roku działające w Ostrowcu Świętokrzyskim Stowarzyszenie Kulturotwórcze Nie z tej Bajki pozyskało grant w konkursie fundacji Forum Dialogu na realizację projektu „Ostrowce”. Celem konkursu było wsparcie inicjatyw mających na celu zbudowanie i umocnienie relacji pomiędzy potomkami Żydów i Ocalałymi z danej miejscowości a lokalną społecznością oraz upamiętnienie i upowszechnienie wiedzy o lokalnym dziedzictwie żydowskim.

Anna Boroń prowadzi prezentację mapy "Ostrowce". Fot. Krzysztof Krzak

Autorzy projektu skupili się przede wszystkim na wydaniu mapy miasta Ostrowca Świętokrzyskiego (w języku jidysz: Ostrowce) pokazującej miejsca związane z ostrowieckimi Żydami. Byli oni związani z tą miejscowością praktycznie od zarania: pierwsza wzmianka o nich pojawiła się w 1631 roku, a miasto powstało 34 lata wcześniej. Od połowy XVII wieku liczba żydowskich mieszkańców stale rosła, a na przełomie XIX i XX w. stanowiła wyraźną większość. Tuż przed II wojną światową Żydzi stanowili nieco ponad jedną trzecią ostrowczan. Kres istnieniu żydowskiego Ostrowca położyła II wojna światowa. W kwietniu 1941 r. Niemcy utworzyli w mieście getto. Obejmowało ono rynek z przyległymi ulicami, czyli niemal całą starą zabudowę miasta. W getcie znalazło się ponad 16 tys. osób, wliczając w to Żydów wysiedlonych z Konina i okolic oraz z Wiednia. W całym okresie istnienia getta z głodu i chorób zmarło ok. 10% jego mieszkańców. Wysiedlenia i wywózki prowadzono od października 1942 r. do marca 1943 r., kiedy nastąpiła ostateczna likwidacja ostrowieckiego getta. Szacuje się, że w Zagładzie zamordowano prawie 95% tutejszych Żydów. Nieliczni ocalali powrócili po wojnie do Ostrowca, by w pośpiechu go opuścić po pogromie kieleckim w lipcu 1946 r. - piszą we wstępie do mapy autorzy tekstów: Wojtek Mazan, Jacek Podsiadło i Łukasz Wójcik.

Autorzy mapy (od lewej): Jacek Podsiadło, Wojtek Mazan i Łukasz Wójcik. Fot. Krzysztof Krzak

Promocja wydawnictwa odbyła się w Ostrowieckim Browarze Kultury 12 kwietnia 2025 roku. Prezentację prowadziła Anna Boroń odpowiedzialna za realizację i promocję publikacji, obecny był też Maciej Biedka, autor projektu graficznego. To szalenie istotne dla współczesnych mieszkańców Ostrowca (od 1937 roku Świętokrzyskiego), tym bardziej, że w mieście zachowało się niewiele obiektów związanych z ostrowieckimi Żydami i kulturą żydowską. Stąd na mapie często znajdziemy oznaczenia typu: „miejsce, w którym znajdował/a się” , „nieistniejący”. Trudność stanowiło też określenie ram czasowych, w których funkcjonowały poszczególne obiekty, jako że dokumentacja dotycząca ostrowieckich Żydów uległa zniszczeniu wraz z ich zagładą. W sumie na mapie oznaczono 135 obiektów, w tym m.in. dom publiczny, gdzie zgodnie pracowały żydówki i katoliczki. Oprócz wersji w języku polskim wydano również angielskojęzyczną wersję publikacji (autorem przekładu jest Zbigniew Talaga). Ma ona służyć głównie potomkom ostrowieckich Żydów, którzy czasami odwiedzają miasto swoich przodków i dzięki temu będzie im łatwiej dotrzeć do interesujących ich miejsc.

Mapa wzbudziła duże zainteresowanie obecnych na prezentacji. Fot. Krzysztof Krzak

Mapa „Ostrowce”, której wydrukowanie współfinansowała Gmina Ostrowiec Świętokrzyski w ramach dotacji celowej będzie teraz dystrybuowana w placówkach kultury i związanych z turystyką. Uzupełnieniem prezentacji mapy będzie spacer szlakiem wybranych miejsc oznaczonych na mapie, który wyruszy w niedzielę 13 kwietnia o godzinie 13.00 spod pomnika Żydów ostrowieckich przy ulicy Starokunowskiej.