Rzecz o trochę innych teatrach *

Truizmem jest twierdzenie, że istota teatru polega na bezpośrednim kontakcie widzów i aktorów. Czasem ten kontakt jest w istocie bardzo bliski, bez granicy wytyczanej teatralną rampą. Dotyczy to szczególnie teatrów alternatywnych, działających na pograniczu formacji zawodowej i amatorskiej. Trzem z takich grup teatralnych poświęcona jest książka „Teatr bliskiego kontaktu. Studia przypadków grup teatralnych” wydana właśnie przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Okładkę zaprojektowała Monika Rawska. Fot.Wydawnictwo UŁ

To druga część serii monografii poświęconych grupom artystycznym. W ubiegłym roku ukazała się „Sztuka współpracy. Studium grup artystycznych w czasach PRL” autorstwa Tomasza Ferenca, Krzysztofa Olechnickiego, Pauliny Rojek – Adamek i Xawerego Stańczyka. Zajęli się oni grupami: Zero – 61, Oneiron, Studio Artystyczno – Badawcze i SAB. Obecna publikacja, „Teatr bliskiego kontaktu”, poświęcona jest z kolei trzem zespołom teatralnym aktualnie działającym, które „pod lupę wzięły socjolożki, kulturoznawczynie i antropolożki związane z Instytutem Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego, Instytutem Sztuki PAN i Collegium Civitas w Warszawie.

Katarzyna Kalinowska i Katarzyna Kułakowska zajęły się działającym od blisko czterech dekad w podolsztyńskiej wsi Teatrem Węgajty, założonym przez dwa polsko – niemieckie małżeństwa: Erdmute i Wacława Sobaszków oraz Małgorzatę i Wolfganga Niklausów; Emilia Zimnica – Kuzioła stworzyła studium dotyczące Stowarzyszenia Teatralnego Chorea powstałego 20 lat temu w Lublinie (a obecnie funkcjonującego w Łodzi) z inicjatywy Tomasza Rodowicza, Doroty Porowskiej i Elżbiety Rojek; zaś Ewelina Wejbert – Wąsiewicz eksplorowała najkrócej, bo od 2009 roku działający w Łodzi Teatr Szwalnia założony przez Marcina Brzozowskiego, Ewę Łukasiewicz, Jacka Malarskiego i Wacława Mikłaszewskiego.

Wszystkie te teatry zajmują poczesne miejsce w historii teatrów alternatywnych zwanych też niezależnymi (choć to pojęcie mocno względne, choćby z powodów ekonomicznych), znane z prezentacji i nagradzane na wielu festiwalach tak w kraju, jak i za granicą. Autorki badają ich funkcjonowanie w różnych aspektach. Pierwszy z nich jako strefa rezonansowa, drugi jako wspólnota twórcza, a Szwalnia jako grupa płynna. By osiągnąć swój cel badawczy, naukowczynie (Boże, jak to koszmarnie brzmi!) korzystają z wielu źródeł, choć tych pisanych typu monograficznego nie jest zbyt wiele. Przede wszystkim więc rozmawiają z liderami wspomnianych teatrów, a także z obecnymi i byłymi członkami poszczególnych grup teatralnych. To pozwala im na zbudowanie pełnego, jak się wydaje, obrazu istoty istnienia takich teatrów alternatywnych, ich przesłania, a także funkcjonowania jednostek zafascynowanych działalnością artystyczną na niwie teatru i performensu. Wielce interesujące są też wypowiedzi na temat atmosfery, sposobu funkcjonowania w takiej grupie i ich wpływu na życie osobiste oraz zawodowe poszczególnych osób, a także określonej społeczności, jak to ma miejsce w przypadku Teatru Węgajty.

Tytaniczna praca wykonana przez autorki stanowi ich ogromny wkład w opisanie rzeczywistości teatralnej tworzonej z pasji, indywidualnego widzenia roli sztuki i stanowić może punkt wyjścia do stworzenia w przyszłości (może przez nie same) prawdziwej monografii teatrów alternatywnych, których historia w Polsce znaczona jest takimi nazwiskami, jak Grotowski, Mądzik, Kantor i wiele innych, o których wspomina w eseju zamykającym książkę „Teatr bliskiego kontaktu” Kazimierz Kowalewicz, emerytowany profesor Instytutu Socjologii UŁ. Sięgając po omawianą książkę trzeba mieć świadomość, iż jest to jednak praca naukowa, a zatem należy się liczyć z koniecznością sięgania podczas lektury po słownik trudnej terminologii używanej przez autorki.

Katarzyna Kalinowska, Katarzyna Kułakowska, Ewelina Wejbert – Wąsiewicz, Emilia Zimnica – Kuzioła: „Teatr bliskiego kontaktu. Studia przypadków grup teatralnych”

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Łódź 2024

Stron: 212

* Recenzja powstała dla portalu "Teatr dla Wszystkich" i tam została opublikowana 12.02.2024 r.